Wat wil je kinderen leren?

Wat wil je kinderen leren?

Schrijfopdrachten zijn vaak gericht op het maken van een bepaald ‘eindproduct’, zoals een muurkrant, een nieuwsbericht of een brief. Het lijkt dan vooral te gaan om de vorm. Maar wat wil je kinderen met een opdracht of een schrijfles precies leren?

In geval van een brief kan het zijn dat je wil dat kinderen leren om een passende aanhef en afsluiting te gebruiken. Maar daarmee is een brief nog geen goede brief; de doeltreffendheid van de inhoud is minstens zo belangrijk. Het komt vaak voor dat een leerdoel van schrijfvaardigheid uit het referentiekader, of een voorbeeld van een tekstvorm, direct wordt omgezet in een opdracht.

Kinderen moeten bijvoorbeeld leren om betogende teksten te schrijven en dus geven we ze een opdracht om een betoog te schrijven, met wat handvatten om dat te kunnen, zoals een structuurschema. Maar goed schrijfonderwijs omvat meer dan het geven van kenmerken waar een tekst aan moet voldoen en een opdracht tot schrijven.

Samen nadenken

Leren schrijven draait voor een groot deel om leren nadenken over informatie. Over wat je weet, wat je hebt gelezen of gehoord, wat je hebt bedacht of meegemaakt, en hoe je vervolgens iets opschrijft zodat het duidelijk is voor een ander. Dat is wat goede schrijvers goed kunnen. Als je kinderen dat kunt leren, dan help je ze echt verder in hun schrijfvaardigheid. Kinderen leren dat niet alleen door te schrijven, maar ook door samen te praten en te lezen. Schrijven staat dus niet los, maar kan het beste in samenhang met andere taaldomeinen worden onderwezen.

Vanaf de onderbouw

In de onderbouw begint dat al bij het vertellen wat kinderen hebben meegemaakt. Daarbij gaat het om goed verwoorden wat je wil zeggen. Stimuleer kinderen in kringgesprekjes om precies te zeggen wat ze bedoelen. Help ze daarbij door met iets rijkere taal te herhalen of samen te vatten wat ze vertellen of door aanvullende vragen te stellen, zodat ze met meer detail gaan vertellen. Betrek andere kinderen door te vragen wie ook zoiets heeft meegemaakt.

Vraag door vanuit je eigen nieuwsgierigheid en zeg niet te snel: ‘Leuk, en wat gebeurde er verder nog?’. Geef niet te gauw zelf invulling aan wat een kind niet vertelt en wat je zelf wel veronderstelt, maar zoek diepgang in een gesprekje over een klein onderwerp. Vraag om specifieke verduidelijking en details, doe suggesties hoe je iets kunt verwoorden en vat samen. Door kinderen uit te nodigen om preciezer te vertellen stimuleer je de taalvaardigheid en leg je al een basis voor latere schrijfvaardigheid.

Samen praten over teksten

Ook jonge beginnende schrijvers kunnen al goed leren nadenken over informatie en hoe iets is opgeschreven. Ik herinner me een schrijfles van een collega in groep 3/4 die hoorde bij een schrijfopdracht om feitelijk verslag te doen van de groei van een boon. Samen bespraken ze wat sommige kinderen in de klas hadden geschreven. De kinderen hadden bij de instructie geleerd dat het vooral belangrijk was dat je schreef wat je echt kon zien, niet wat je ervan vond.

Sommigen merkten in de teksten inderdaad het verschil op tussen een mening en feitelijke informatie. Een kind merkte zelfs op dat er bij gebruik van een woord als groter eigenlijk wel bij moest staan hoe groot, of groter dan wat, want wat betekent groot of groter precies? Doordat er klassikaal over werd gepraat, konden anderen ook van dat inzicht leren. Dat is leren nadenken over informatie!

Hoe doet een schrijver dat?

Bij een betoog bijvoorbeeld, is leren beargumenteren belangrijk. Om kinderen dat te leren, is het nodig dat je samen met kinderen hierover praat, voorbeelden van betogen leest of luistert en die bespreekt. Daarbij gaat het om de vraag hoe je iemand kan overtuigen. Op welke manieren kun je een argument onderbouwen en welke vinden we het meest krachtig? Hoe doet deze schrijver of spreker dat? Wat voor soort informatie wordt daarvoor gebruikt: feiten of gevoelens, of misschien voorbeelden uit eigen ervaring? Welke woorden en welke zinnen helpen daarbij?

Maak samen met de kinderen een kort lijstje van handigheidjes en tips die je oppikt uit voorbeeldteksten, schrijf die op een groot vel en hang dat zichtbaar op in de klas. De voorbeeldteksten hoeven niet perfecte voorbeelden te zijn, want je kunt ook leren van minder goede teksten. Je kunt eventueel twee teksten vergelijken, of alleen het begin ervan. Het gaat om het nadenken over de gegeven informatie, in relatie tot het doel van de tekst en de manier waarop het is opgeschreven.

Motivatie is ook een doel

Behalve tekstinhoudelijke doelen is motivatie om te schrijven ook een belangrijk doel in het schrijfonderwijs. Succeservaringen motiveren: merken dat een ander je tekst echt leest en er iets in waardeert. Tekstbesprekingen kunnen daartoe een effectief middel zijn.

Zo had ik een keer een tekstbespreking van een verhaal in een groep 7. De tekst stond vol met spelfouten en de schrijver ervan was niet verder gekomen dan de inleiding, maar inhoudelijk vond ik die heel goed. Er was een verrassend goede opbouw van spanning. Toen de tekst op het bord verscheen, merkte een ander kind meteen op: ‘Ik zie al wat hier fout aan is.’ Ik heb alle spelfouten genegeerd; het redigeren van een tekst op spelling is iets voor een andere tekstbespreking. Ik richtte de bespreking op vragen zoals wat je bij welke zin al wel of niet weet, en waar je nieuwsgierig naar bent en of de schrijver daar meteen antwoord op geeft.

Niet iedereen was het overal over eens, maar dat hoeft ook niet. Ik wilde dat de groep zou leren hoe je naar de inhoudelijke kwaliteit van een verhaal kunt kijken, wat het boeiend maakt, dat je het ook daar op kunt beoordelen, en dat de schrijver er zelfvertrouwen van zou krijgen, zodat ze bij een volgende schrijfopdracht meer voluit zou durven en willen schrijven. Of dat dan zo uitpakt weet je natuurlijk nooit vooraf; soms schrijft een kind makkelijker in het ene of het andere genre, maar in dit geval schreef ze hierna een inhoudelijk goed verhaal.

Lezen, praten en schrijven

Goed schrijfonderwijs omvat dus meer dan het geven en doen van een opdracht. Het kan niet zonder lezen en praten over informatie in teksten, kijken wat schrijvers hebben gedaan, met welk doel en of ze daarin zijn geslaagd. Leren schrijven betekent ook nadenken over wat er staat en kritisch leren lezen.

Wil je weten hoe een tekstbespreking gaat? Lees dan mijn blog daarover.

Lees hier een blog van Suzanne van Norden over hoe lezen en schrijven samengaan.

Het belang van samenhang tussen taaldomeinen, zoals lezen en schrijven, wordt ook duidelijk in dit filmpje op Leraar24, dat SLO in samenwerking met mij maakte.